Với ý nghĩa lịch sử và giá trị văn hóa quan trọng đối với sự phát triển của Kinh thành Thăng Long xưa và Thủ đô Hà Nội ngày nay, ngày 18/1/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 93/QĐ-TTg về việc xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt đợt 12 cho 5 di tích trên cả nước, trong đó có di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật Thăng Long Tứ Trấn gồm đền Bạch Mã (quận Hoàn Kiếm), đền Voi Phục, đền Quán Thánh (quận Ba Đình), đền Kim Liên (quận Đống Đa).

Vừa qua (ngày 16/4), quận Đống Đa đã tổ chức Lễ hội truyền thống, đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt “Thăng Long Tứ Trấn - đền Kim Liên”. Dự kiến, sáng 29/5, quận Ba Đình cũng sẽ tổ chức Lễ đón nhận Bằng xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt Thăng Long Tứ Trấn – đền Quán Thánh, đền Voi Phục tại di tích đền Voi Phục, phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình, Hà Nội.

Biểu tượng lịch sử, văn hóa đất Hà Thành

Theo các tư liệu lịch sử, trong quá trình định đô, bên cạnh việc xây dựng trung tâm chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, triều Lý còn đưa Thăng Long trở thành trung tâm lớn về tôn giáo của quốc gia. “Thăng Long tứ trấn” là bốn di tích, bốn ngôi đền linh thiêng, tiêu biểu trấn giữ bốn phương của kinh thành Thăng Long xưa.

Tương truyền vào buổi đầu định đô ở miền đất này, với những đóng góp lớn lao của các vị thần cho vương triều Lý, bốn ngôi đền lần lượt được dựng lên: Phía Đông là đền Bạch Mã, thờ Thần Long Đỗ; phía Tây là đền Voi Phục, thờ thần Linh Lang; phía Nam là đền Kim Liên, thờ thần Cao Sơn; phía Bắc là đền Quán Thánh, thờ thần Huyền Thiên Thượng đế (còn gọi là Đức thần Trấn Võ - Vũ).

                                                        Ảnh: Khuôn viên đền Voi Phục

Đền Voi Phục hiện nay nằm tại phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình, Hà Nội. Đền nằm trên gò Long Thủ (đầu rồng) quay hướng Nam, ngả chút ít sang Đông, đó là các hướng của nguồn sinh lực vũ trụ vô biên, của thánh thần, cũng là hướng của đế vương. Đền Voi Phục - Thủ Lệ được Vua Lý Thánh Tông cho xây dựng vào năm Chương thánh Gia Khánh 1065. Thờ Đức Thánh Linh Lang Đại Vương. Ngài là Hoàng tử, con của Vua Lý Thánh Tông và Vương Phi Hạo Nương.

Tương truyền lúc mới sinh trước ngực Hoàng tử có chùm sao Bắc Đẩu, lưng có 28 vì tinh tú xếp như vẩy rồng. Nhà vua gọi tên là Hoàng Lang, với tên Vương tôn là Hoàng tử Hoàng Chân. Hoàng tử là một dũng tướng, có công lớn đánh giặc Tống xâm lược nước ta ở thế kỷ XI. Trận chiến thắng tiêu biểu ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (sông Cầu ở Bắc Ninh) đánh tan mưu đồ xâm lược của giặc Tống. Sau đó, Hoàng tử về sống ở Thi Trại (Thủ Lệ) và hóa tại đây. Trước khi hóa, ngài gối đầu lên phiến đá thiêng, để lại một vết lõm, hiện thờ ở trong cung cấm, được Nhà Vua sắc phong “Thượng Đẳng Phúc Thần”. Ngài được suy tôn Đức Thánh Linh Lang – Anh hùng lịch sử, công danh hiển hách, dũng tướng chống giặc ngoại xâm, giữ cho “Quốc thái dân an”. Đến thời nhà Trần, Đức Thánh Linh Lang đã hiển linh giúp tướng sĩ đánh tan hai cuộc xâm lược của giặc Nguyên – Mông từ phương Bắc. Ngài được vua Trần sắc phong “Bình Mông Vương Thượng Đẳng Phúc Thần”.

                                                          Ảnh : Khuôn viên Đền Quán Thánh

Đền Quán Thánh là di tích Lịch sử - Kiến trúc nghệ thuật nổi tiếng gắn liền với sự hình thành của kinh thành Thăng Long. Theo sử liệu, ngôi Đền được xây dựng vào những năm đầu khi Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long, trên gò Hồi Long phía đông bắc Hồ Tây. Năm 1823, Vua Minh Mạng đổi tên Đền là Trấn Vũ Quán. Đến đời vua Thiệu Trị năm 1842, đổi tên là Đền Quán Thánh như hiện nay. Vua Minh Mạng khi ra tuần thú Bắc Thành, cho đổi tên đền thành Chân Vũ quán, ba chữ Hán này được tạc trên nóc cổng tam quan. Tuy nhiên, trên bức hoành trong Bái đường vẫn ghi là Trấn Vũ quán. Năm 1842, vua Thiệu Trị cũng đến thăm đền và ban tiền đúc vòng vàng đeo cho tượng Trấn Vũ. Đền được công nhận di tích lịch sử- văn hóa cấp quốc gia đợt đầu năm 1962.

Truyền thuyết xưa kể rằng: Huyền Thiên Trấn Vũ là thần cai quản phương Bắc giúp dân trừ tà ma, yêu quái; trừ rùa thành tinh (đời Hùng Vương 14); trừ cáo chín đuôi ở Tây Hồ; giúp An Dương Vương trừ tinh gà trắng xây thành Cổ Loa; diệt hồ ly tinh trên sông Hồng đời vua Lý Thánh Tông… Khi đê sông Nhị Hà vỡ, vua lập đàn cầu đảo, đức Huyền Thiên giáng trần ở chỗ này. Sau cơn mưa to gió lớn, trời quang mây đãng, nước sông đều đẹp. Vua Thánh Tông liền sai lập ngay đền thờ ở chỗ thần đã hiển linh để hằng năm cúng tế. Đến thời nhà Lê, các vua cũng thường đến đây để cầu mưa mỗi khi có hạn hán.

Tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị của các di tích

Trải qua thăng trầm lịch sử, Tứ trấn vẫn ngày đêm trấn giữ để bảo vệ cho kinh thành Thăng Long xưa và Thủ đô Hà Nội ngày nay được yên bình, thịnh vượng.

Nhân dân, chính quyền quận Ba Đình luôn tự hào và ý thức được vai trò, trách nhiệm của mình trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc; luôn tận tâm, tận lực xây dựng, giữ gìn hệ thống di tích lịch sử vô cùng phong phú, quý giá của ông cha ta. Đặc biệt bảo vật quốc gia tượng Huyền Thiên Trấn Vũ được Thủ tướng Chính phủ công nhận năm 2016 càng khẳng định thêm giá trị lịch sử quý giá của di tích đền Quán Thánh.

Bằng xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt là sự ghi nhận, vinh danh những giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật của “Thăng Long Tứ Trấn”, đã luôn vững bền, trường tồn cùng với thời gian, góp phần tạo dựng những nét độc đáo, đặc sắc riêng của mảnh đất Thăng Long – Hà Nội ngàn năm văn hiến. Lễ đón nhận Bằng xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt đối với đền Voi Phục và đền Quán Thánh dự kiến diễn ra đúng vào dịp kỷ niệm 61 năm Ngày thành lập quận Ba Đình (31/5/1961 – 31/5/2022).

Theo Chủ tịch UBND quận Ba Đình Tạ Nam Chiến, với niềm vinh dự lớn và trách nhiệm của mình, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân quận Ba Đình sẽ tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống các di tích trên địa bàn quận, đặc biệt là đối với 2 di tích quốc gia đặc biệt là đền Voi Phục và đền Quán Thánh. Cùng với đó, tích cực phối hợp chặt chẽ với các sở, ban ngành của thành phố xây dựng kế hoạch quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị, thực hiện tốt công tác tuyên truyền, quảng bá, góp phần đưa di tích trở thành một địa điểm tham quan, nghiên cứu, khám phá lý thú và hấp dẫn của Thủ đô Hà Nội.

Quận Ba Đình có 74 di tích lịch sử văn hoá, trong đó, Trấn Tây (đền Voi Phục) và Trấn Bắc (đền Quán Thánh) thuộc cụm di tích Thăng Long Tứ trấn. Trấn Tây thờ Đức Thượng đẳng Phúc thần Linh Lang Đại Vương - Vị thần đã có công giúp Vua Lý Thánh Tông đánh giặc Vĩnh Trinh (giặc Tống). Đền Quán Thánh là nơi thờ Đức Huyền Thiên Trấn Vũ, vị thần trấn giữ cửa ngõ phía Bắc thành Thăng Long xưa.